AUC PHILOLOGICA
AUC PHILOLOGICA

AUC Philologica (Acta Universitatis Carolinae Philologica) je akademický časopis publikující jak lingvistické, tak literárně historické a teoretické studie. Nedílnou součástí časopisu jsou i recenze odborných knih a zprávy z akademického prostředí.

Časopis je indexován v databázích CEEOL, DOAJ, EBSCO a ERIH PLUS.

AUC PHILOLOGICA, Vol 2022 No 3 (2022), 11–39

Korpuslinguistische Betrachtungen zum grammatischen Wandel in DaF-Lehrwerken. Zwischen Authentizität und Lernbarkeit

[A corpus-linguistic view on grammatical change in German as a Foreign Language textbooks. Between authenticity and learnability]

Lars Behnke

DOI: https://doi.org/10.14712/24646830.2023.2
zveřejněno: 25. 05. 2023

Abstract

The grammar of a language constantly changes. Synchronically this change is manifest in the emergence of alternate grammatical constructions. The side-by-side of old and new variants is part of a speaker’s language competence. Thus, a greater awareness of variation, which would allow learners to contextualize different variants, at least receptively, is demanded for the teaching German as a foreign language. The present paper investigates how five different textbook series of German as a foreign language deal with five different language change phenomena: (1) explicitly in productive exercises and grammatical overviews, (2) (for three of the five textbooks) implicitly in their audio- and reading material, which was compiled into a corpus. The distribution of variants was compared with the distribution in authentic texts, available in corpora of written and spoken speech. It turns out that the productive exercises aimed at the acquisition of grammatical constructions are limited to constructions, which are typical for written language use, although some textbooks draw attention to grammatical variants. In audio-material and reading texts, grammatical variation between new and old constructions, which is manifest most clearly in the distinction between oral and written speech, is present, but remains uncommented. On the basis of these data the paper argues for a more authentic approach and a more tolerant attitude towards phenomena of grammatical change in teaching German as a foreign language, which also includes their adequate production.

klíčová slova: didactics; German as a foreign language; grammatical change; textbooks on foreign language acquisition; language awareness

reference (58)

1. Buscha, Anne - Szita, Szilvia (2013). Begegnungen. Deutsch als Fremdsprache. Integriertes Kurs- und Arbeitsbuch. Sprachniveau A1+. 2. Aufl. Leipzig: Schubert-Verlag.

2. Buscha, Anne - Szita, Szilvia (2013). Begegnungen. Deutsch als Fremdsprache. Integriertes Kurs- und Arbeitsbuch. Sprachniveau A2+. 2. Aufl. Leipzig: Schubert-Verlag.

3. Buscha, Anne - Szita, Szilvia (2013). Begegnungen. Deutsch als Fremdsprache. Integriertes Kurs- und Arbeitsbuch. Sprachniveau B1+. 2. Aufl. Leipzig: Schubert-Verlag.

4. Buscha, Anne - Raven, Susanne - Szita, Szilvia (2016): Erkundungen. Deutsch als Fremdsprache. Integriertes Kurs- und Arbeitsbuch. Sprachniveau B2. 2. Aufl. Leipzig: Schubert-Verlag.

5. Buscha, Anne - Raven, Susanne - Szita, Szilvia (2016): Erkundungen. Deutsch als Fremdsprache. Integriertes Kurs- und Arbeitsbuch. Sprachniveau C1. 2. Aufl. Leipzig: Schubert-Verlag.

6. Koithan, Ute - Schmitz, Helen - Sieber, Tanja - Sonntag, Ralf (2021): Kontext B1.1+. Deutsch als Fremdsprache. Kurs- und Übungsbuch mit Audios und Videos. Stuttgart: Klett.

7. Koithan, Ute - Schmitz, Helen - Sieber, Tanja - Sonntag, Ralf (2021): Kontext B1.2+. Deutsch als Fremdsprache. Kurs- und Übungsbuch mit Audios und Videos. Stuttgart: Klett.

8. Dengler, Stefanie - Koithan, Ute - Mayr-Sieber, Tanja - Schmitz, Helen (2022). Kontext B2.1. Deutsch als Fremdsprache. Kurs- und Übungsbuch mit Audios und Videos. Stuttgart: Klett.

9. Evans, Sandra - Pude, Angela - Specht, Franz (2012): Menschen A1.1. Deutsch als Fremdsprache. Kursbuch. Ismaning: Hueber.

10. Glas-Peters, Sabine - Pude, Angela - Reimann, Monika (2012): Menschen A1.1. Deutsch als Fremdsprache. Arbeitsbuch. Ismaning: Hueber.

11. Evans, Sandra - Pude, Angela - Specht, Franz (2012): Menschen A1.2. Deutsch als Fremdsprache. Kursbuch. Ismaning: Hueber.

12. Glas-Peters, Sabine - Pude, Angela - Reimann, Monika (2012): Menschen A1.2. Deutsch als Fremdsprache. Arbeitsbuch. Ismaning: Hueber.

13. Breitsameter, Anna - Glas-Peters, Sabine - Pude, Angela (2013): Menschen A2.1. Deutsch als Fremdsprache. Arbeitsbuch. Ismaning: Hueber.

14. Habersack, Charlotte - Pude, Angela - Specht, Franz (2013): Menschen A2.2. Deutsch als Fremdsprache. Kursbuch. Ismaning: Hueber.

15. Breitsameter, Anna - Glas-Peters, Sabine - Pude, Angela (2013): Menschen A2.2. Deutsch als Fremdsprache. Arbeitsbuch. Ismaning; Hueber.

16. Braun-Podeschwa, Julia - Habersack, Charlotte - Pude, Angela (2014): Menschen B1.1. Deutsch als Fremdsprache. Kursbuch. Ismaning: Hueber.

17. Breitsameter, Anna - Glas-Peters, Sabine - Pude, Angela (2014): Menschen B1.1. Deutsch als Fremdsprache. Arbeitsbuch. Ismaning: Hueber.

18. Braun-Podeschwa, Julia - Habersack, Charlotte - Pude, Angela (2014): Menschen B1.2. Deutsch als Fremdsprache. Kursbuch. Ismaning: Hueber.

19. Breitsameter, Anna - Glas-Peters, Sabine - Pude, Angela (2014): Menschen B1.2. Deutsch als Fremdsprache. Arbeitsbuch. Ismaning: Hueber.

20. Braun, Birgit - Dengler, Stefanie - Fügert, Nadja - Hohmann, Sandra (2014): Mittelpunkt neu B1+. Lehr- und Arbeitsbuch. Stuttgart: Klett.

21. Sander, Ilse - Daniels, Albert - Köhl-Kuhn, Renate - Bauer-Hutz, Barbara - Mautsch, Klaus F. - Tremp Soares, Heidrun (2012): Mittelpunkt neu B2.1. Lehr- und Arbeitsbuch. Stuttgart: Klett.

22. Sander, Ilse - Daniels, Albert - Köhl-Kuhn, Renate - Bauer-Hutz, Barbara - Mautsch, Klaus F. - Tremp Soares, Heidrun (2012): Mittelpunkt neu B2.2. Lehr- und Arbeitsbuch. Stuttgart: Klett.

23. Sander, Ilse - Köhl-Kuhn, Renate - Mautsch, Klaus F. - Schmeiser, Daniela - Tremp Soares, Heidrun (2013): Mittelpunkt neu C1.1. Lehr- und Arbeitsbuch. Stuttgart: Klett.

24. Dengler, Stefanie - Rusch, Paul - Schmitz, Helen - Sieber, Tanja (2019): Netzwerk neu. A1.1, Kurs- und Übungsbuch. Stuttgart: Klett.

25. Dengler, Stefanie - Rusch, Paul - Schmitz, Helen - Sieber, Tanja (2019): Netzwerk neu. A1.2, Kurs- und Übungsbuch. Stuttgart: Klett.

26. Dengler, Stefanie - Rusch, Paul - Schmitz, Helen - Sieber, Tanja (2020): Netzwerk neu. A2.1, Kurs- und Übungsbuch. Stuttgart: Klett.

27. Dengler, Stefanie - Rusch, Paul - Schmitz, Helen - Sieber, Tanja (2020): Netzwerk neu. A2.2, Kurs- und Übungsbuch. Stuttgart: Klett.

28. Dengler, Stefanie - Rusch, Paul - Schmitz, Helen - Sieber, Tanja (2021): Netzwerk neu. B1.1, Kurs- und Übungsbuch. Stuttgart: Klett.

29. Dengler, Stefanie - Rusch, Paul - Schmitz, Helen - Sieber, Tanja (2021): Netzwerk neu. B1.2, Kurs- und Übungsbuch. Stuttgart: Klett.

30. DeReKo - Das deutsche Referenzkorpus. Online verfügbar unter http://www.ids-mannheim.de/dereko.

31. FOLK - Forschungs- und Lehrkorpus Gesprochenes Deutsch. Online verfügbar unter https://dgd.ids-mannheim.de/.

32. AdA = Elspaß, Stephan -Möller, Robert (2003ff): Atlas zur deutschen Alltagssprache (AdA). Online verfügbar unter https://www.atlas-alltagssprache.de (zuletzt geprüpft am 05. 12. 2022)

33. Bader, Markus (2012): The German bekommen passive: A case study on frequency and grammaticality. In: Linguistische Berichte 231, S. 249-298.

34. Baßler, Harald - Spiekermann, Helmut (2001): Regionale Varietäten des Deutschen im Unterricht Deutsch als Fremdsprache (I). In: Fremdsprache Deutsch 38(4), S. 205-213. CrossRef

35. Diewald, Gabriele (1997): Grammatikalisierung. Eine Einführung in Sein und Werden grammatischer Formen. Tübingen: Niemeyer. CrossRef

36. Elspaß, Stephan (2007): Zwischen ,Wagen' und ,Wägen' abwägen. In: Fremdsprache Deutsch 37, S. 30-36. CrossRef

37. Elter, Irmgard (2005): Genitiv versus Dativ. Die Rektion der Präpositionen ,wegen', ,während', ,trotz', ,statt' und ,dank' in der aktuellen Zeitungssprache. In: Johannes Schwitalla - Werner Wegstein (Hg.): Korpuslinguistik deutsch: synchron - diachron -kontrastiv. Würzburger Kolloquium 2003. Tübingen: Niemeyer, S. 125-135. CrossRef

38. Gohl, Christiane - Günthner, Susanne (1999): Grammatikalisierung von weil als Diskursmarker in der gesprochenen Sprache. In: Zeitschrift für Sprachwissenschaft 18, S. 39-75. CrossRef

39. Hentschel, Gerd (2001): On defining 'variable marking' and 'marking variation' with nominal groups. In: Winfried Boeder - Gerd Hentschel (Hg.): Variierende Markierungen von Nominalgruppen in Sprachen unterschiedlichen Typs. Oldenburg: BIS-Verlag, S. 15-28.

40. Hopper, Paul J. - Traugott, Elizabeth Closs (2003): Grammaticalization. 2nd edition. Cambridge: Cambridge UP. CrossRef

41. Koch, Peter - Oesterreicher, Wulf (1985): Sprache der Nähe - Sprache der Distanz. Mündlichkeit und Schriftlichkeit im Spannungsfeld von Sprachtheorie und Sprachgeschichte. In: Romanistisches Jahrbuch 36, S. 15-43. CrossRef

42. Köpcke, Klaus-Michael (1995): Die Klassifikation der schwachen Maskulina in der deutschen Gegenwartssprache. Ein Beispiel für die Leistungsfähigkeit der Prototypentheorie. In: Zeitschrift für Sprachwissenschaft 14(2), S. 159-180. CrossRef

43. Köpcke, Klaus-Michael (2005): ,Die Prinzessin küsst den Prinz' - Fehler oder gelebter Sprachwandel? In: Didaktik Deutsch 9(18), S. 68-83.

44. Labov, William (1969): Contraction, deletion, and inherent variability of the English copula. In: Language 45 (4): S. 715-762. CrossRef

45. Lehmann, Christian (2015): Thoughts on grammaticalization. 3rd edition. Berlin: Language Science Press. CrossRef

46. Lenz, Barbara (1996): Wie brauchen ins deutsche Modalverb-System geriet und welche Rolle es darin spielt. In: Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur 118, S. 393-422. CrossRef

47. Maijala, Minna (2009): Wie kann sprachliche und kulturelle Variation vermittelt werden? - Didaktische Überlegungen anhand praktischer Erfahrungen im DaF-Unterricht. In: InfoDaF 36(5), S. 447-461. CrossRef

48. Mayerthaler, Willi (1981): Morphologische Natürlichkeit. Wiesbaden: Athenaion.

49. Neuland, Eva - Peschel, Corinna (2013): Einführung in die Sprachdidaktik. Stuttgart - Weimar: Metzler, Kap. 3.1-3.2. CrossRef

50. Proietti, Sabrina - Zajączkowska, Karolina - Ghouti, Chady (2022): Schwankungen bei der Flexion ausgewählter Maskulina im Deutschen: Eine korpusgestützte Pilotstudie an der Schnittstelle zwischen Morphologie und Semantik. Vortrag auf der studentischen Nachwuchstagung Korpuslinguistik im Deutschen und im Sprachvergleich im Rahmen des European Network of German and Contrastive Linguistics. Prag, 27. 06. 2022.

51. Scott, Alan K. (2015): Sprachliche Variation im digitalen Zeitalter und ihre Relevanz für den DaF-Unterricht. In: Deutsch als Fremdsprache 52(3), S. 164-171. CrossRef

52. Shafer, Naomi (2019): Nicht der Rede Wert? Zur Vielfalt der deutschen Sprache im Fach Deutsch als Fremdsprache. In: German Journal Sprache Literatur Kultur 2(1), Artikel 4.

53. Studer, Thomas (2002): Dialekte im DaF-Unterricht? Ja, aber... Konturen eines Konzepts für den Aufbau einer rezeptiven Varietätenkompetenz. In: Linguistik online 10(1), S. 113-131. CrossRef

54. Szczepaniak, Renata (2011): Grammatikalisierung im Deutschen. Eine Einführung. Tübingen: Narr.

55. Traugott, Elizabeth C. (1988): Pragmatic strengthening and grammaticalization. In: Proceedings on the fourteenth annual meeting, February 13-15,1988. General session and parasession on Grammaticalization. Berkeley, S. 406-416. CrossRef

56. Waßner, Ulrich H. (2021): Im Übrigen habe ich schon länger kein Müsli mehr gegessen. Weil: Ich frühstücke in der Regel nie - Verbstellung nach weil, obwohl, wobei und anderen subordinierenden Konnektoren. In: Sprachreport 37(4), S. 34-38.

57. Wichmann, Martin (2016): Jugendsprache in DaF-Lehrwerken - oft gefordert, aber selten praktiziert. Eine Bestandsaufnahme. In: InfoDaF 6 - Themenheft Lehrwerke, S. 667-692. CrossRef

58. Wurzel, Wolfgang U. (1984): Flexionsmorphologie und Natürlichkeit. Ein Beitrag zur morphologischen Theoriebildung. (= studia grammatica XXI). Berlin: Akademie-Verlag.

Creative Commons License
Korpuslinguistische Betrachtungen zum grammatischen Wandel in DaF-Lehrwerken. Zwischen Authentizität und Lernbarkeit is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.

230 x 157 mm
vychází: 3 x ročně
cena tištěného čísla: 150 Kč
ISSN: 0567-8269
E-ISSN: 2464-6830

Ke stažení